የአፍሪካ ቀንድ በዋናነት ስድስት ገደማ ሐገራትን የያዘ፤ በቀይ ባህር፣ በኤደን ባህረ ሰላጤ፣ በህንድ ውቂያኖስ ዳርቻ የሚዘረጋ ድንበር ያለው፤ ከገልፍ እና ከዚያም ባሻገር ከሚገኙ ህዝብ ጋር ለሺህ ዓመታት የዘለቀ ጠንካራ የንግድ ትስስር መሥርቶ፤ ሲራራ ነጋዴዎች ከሰሜን እስከ ደቡብ፤ ከምሥራቅ እስከ ምዕራብ በተዘረጋው የንግድ መስመር እየተመላለሱ ሲነግዱ የኖሩበት አካባቢ ነው፡፡ ሁለቱንም ታላላቅ እምነቶች –ክርስትና እና የእስልምና ሐይማኖቶች– በማለዳ ሰዓት የተቀበሉ ህዝቦች መኖሪያ ነው፡፡ ከስድስት ሺህ ኪ.ሜ በላይ በመጓዝ ግብጽ የሚደርሰው የናይል ወንዝ የሚነሳበት ነው፡፡ በየምክንያቱ የሞት ሽረት ትግል የሚያደርጉ በርካታ ሐገራት የሚገኙበት አካባቢ ነው፡፡
የአፍሪካ ቀንድ ዥንጉርጉር ገጽታ እና ዘወትር በቋፍ ሆኖ የሚያስጨንቅ የደህንነት ሁኔታ ያለው ክፍለ አህጉር ነው፡፡ የአፍሪካ ቀንድ መልከ – ብዙ ከመሆኑ የተነሳ፤ ማንኛውም ሰው የፈለገውን አንዱን መልክ በማንሳት፤ ‹‹የክፍለ አህጉሩ መገለጫ ይኸ ነው›› እያለ በተለያየ መልክ ሊገልጸው የሚችለው አካባቢ ነው፡፡ አንዳንዶች፤ የአፍሪካ ቀንድ ሐገራትን እና በየሐገራቱ የሚኖሩ ህዝቦችን ለግጭት ተጋላጭ እንዲሆኑ ያደረጋቸው፤ ይኸው የመልክዐ ምድር፣ የታሪክ፣ የሥነ ህዝብ፣ የፖለቲካ እና የባህል ልዩነት መሆኑን ይናገራሉ፡፡ ይህም ልዩነት ከቀጣናው ውጪ ያሉ ኃይሎች ‹‹የውክልና ፖለቲካ›› ተዋናዮችን በቀላሉ ለማግኘት አስችሏቸዋል ይላሉ፡፡ ‹‹ልዩነት ለግጭት ይዳርጋል›› የሚለው ሐሳብ ችግር ያለበት ሆኖ ሊታይ ይችላል፡፡ ወቅታዊ ተጨባጭ ሁኔታን እና ታሪክን በመጥቀስ መከራከርም ይቻላል፡፡ ሆኖም ክርክር ሊነሳበት የማይችለው ጥሬ ሐቅ፤ የአፍሪካ ቀንድ ለዘመናት የግጭት – የጦርነት አውድማ ሆኖ መቆየቱ እና ወሳኝ ስትራቴጂያዊ ፋይዳ ያለው ክፍለ አህጉር የመሆኑ ጉዳይ ነው፡፡
አንዳንዶች የአፍሪካ ቀንድን ስትራቴጂያዊ ፋይዳ ለመግለጽ፤ ‹‹በቀጣናው ነገር ቸልተኛ የሚሆኑ ወገኖች ሁሉ፤ ለቸልተኝነታቸው አንድ ቀን ከባድ ዋጋ መክፈላቸው እንደማይቀር ሁሉ፤ አካባቢውን ለጥቅማቸው የተመቸ ለማድረግ የሚሰሩ ወገኖችም ጣታቸውን በእሣት መቃጠላቸው አይቀርም›› ይላሉ፡፡ እናም በታሪክ መስቀለኛ መንገድ ቆሞ የሚታየው የአፍሪካ ቀንድ፤ ዘመን አይሽሬ ስትራቴጂያዊ ፋይዳ ያለው መሆኑን ዳግም ለማረጋገጥ፤ ዛሬም የታላላቅ ሐገራትን ትኩረት በኃይል ሲጎትት ይታያል፡፡ በዚሁ መጠን በክፍለ አህጉሩ የምትገኘውን ሐገራችንን ያሳስባታል፡፡
በአፍሪካ ቀንድ የተፈጠረው የሽብርተኛ ቡድኖች እንቅስቃሴ፤ የዓለም ህብረተሰብ ቀልብ ከአካባቢው እንዳይነሳ አድርጎ ቆይቷል፡፡ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በኢስላማዊ ሐገራት መካከል የተፈጠረው የጥቅም ግጭት እና መፋጠጥ፤ በአካባቢው የሚታየው የስትራቴጂያዊ አጋርነት አሰላፍ፤ ያልተገመተ ቅርጽ እንዲይዝ ወይም ለመረዳት የሚያስቸግር የለውጥ ሂደት ውስጥ እንዲገባ አድርጎታል፡፡ እንዲሁም በየመን የሚካሄደው ጦርነት የምሥራቅ እና የምዕራብ የዓለም ክፍሎች መገናኛ የሆነውንና በመካከላቸው ለሚካሄደው የንግድ እንቅስቃሴ ዋና የደም ሥር ተደርጎ የሚታሰበውን የቀይ ባህር የጉዞ መስመር ደህንነትን ከመቸውም ጊዜ የከፋ አደጋ ውስጥ አስገብቶታል፡፡ በአካባቢው በፍጥነት ሲስፋፋ የሚታየው የሐይማኖት አክራሪነትም፤ በአፍሪካ ቀንድ በሚኖሩ የተለያዩ የህብረተሰብ ክፍሎች መካከል በሰላም አብሮ የመኖር ዕድል ላይ አደጋ ደቅኗል፡፡
በሌላ በኩል፤ ዓለም አቀፍ ገጽታ ባለው የስደት እንቅስቃሴ እና በሽብርተኝነት ጉዳይ ሲጨነቅ ቆየው የምዕራቡ ዓለም፤ ለአፍሪካ ቀንድ ጉዳዮች ከፍተኛ ትኩረት ለመስጠት ተገድዷል፡፡ ከክፍለ አህጉሩ ጋር ያለውን የዲፕሎማሲ፣ የኢኮኖሚ እና የደህንነት ዘርፍ ሥራዎችን አጠናክሮ ለመያዝ ይፈልጋል፡፡
ኢትዮጵያ የቀጣናውን ችግሮች በተናጠል እና በጋራ መድረኮች ለመፍታት ወይም ለማስታገስ ሙከራ ስታደርግ ቆይታለች፡፡ ሆኖም አሁን የሚታዩት አዳዲስ ክስተቶች ለሁሉም ወገኖች ፈተና የሚደቅኑ ናቸው፡፡ በአንድ በኩል፤ የአፍሪካ ቀንድ ህዝቦች እና መንግስታት፤ ለመገመት አስቸጋሪ እና ትርጉም የለሽ የሆነ የስትራቴጂካዊ አሰላለፍ ምርጫ ከሚያስከትለው ቀውስ ለመጠበቅ፤ ከፊታቸው የተዘረጋውን አደገኛ ጎዳና በጥንቃቄ መጓዝ ይኖርባቸዋል፡፡ በሌላ በኩል፤ በአፍሪካ ቀንድ የውክልና ጦርነት ማካሄድ ቀላል ነገር መስሎ የሚታያቸው ከቀጠናው ውጪ የመጡ ኃይሎች፤ ራሳቸውን ከስህተት ለመጠበቅ የአካባቢውን ታሪክ እና ፖለቲካ በውል መረዳት ይኖርባቸዋል፡፡
በጉዳዩ ላይ ዕውቀት ያላቸው ወገኖች እንደሚሉት፤ የአፍሪካ ቀንድ ሐገሮች ራሳቸውን ከመጥፎ ቀውስ ለመጠበቅ ሦስት ዋና ዋና ተግዳሮቶችን መፍታት ይኖርባቸዋል፡፡ አንደኛው፤ የአፍሪካ ቀንድ መንግስታት የህዝባቸውን ልብ የሚገዛ ብሔራዊ ፕሮጀክት መቅረጽ መቻል ይኖርባቸዋል፡፡ ይህም ህዝብን በማስገደድ ሳይሆን በማሳመን ደጋፊ የማድረግ የዴሞክራሲያዊ ስርዓት እሴት ግንባታን እና የምክክር መድረክ የማመቻቸትን ሥራ የሚጠይቅ ፕሮጀክት ነው፡፡ ይህን በማድረግ ካልሄዱ በከተማ እና በገጠር ነዋሪው ህብረተሰብ መካከል የመገለል ስሜት ገንግኖ የሚወጣበት ሁኔታ ይፈጠራል፡፡ ቅሬታ ባለው ወገን ዘንድ፤ ለአዲስ ኃይል ወዶ ገብ ታማኝ የመሆን ዝንባሌን ይፈጥራል፡፡ ይህም የውጪ ኃይሎች በቀላሉ ለመጠቀም የሚችሉበትን ዕድል ወይም ለውጪ ኃይሎች መሣሪያ የመሆን ሰፊ ዕድልን ይፈጥራል፡፡
ሁለተኛው ጉዳይ አካባቢያዊ ትስስርን የማጠናከር ሥራን ይመለከታል፡፡ የአፍሪካ አካባቢ፤ ደንበኛ መንግስታዊ አስተዳደር ያልደረሰባቸው እና ከብሔራዊ ተራክቦ እና ተዋስዖ የተገለሉ ድንበር ተሻጋሪ የህይወት እንቅስቃሴ ያላቸው የዳር አገር ማህበረሰቦች የሚገኙበት አካባቢ ነው፡፡ እነዚህ ማህበረሰቦች በአካባቢው ሐገራት የፖለቲካ አለመግባባት ክስተት ውስጥ የውክልና ሚና ይዘው ለመንቀሳቀስ የሚችሉበት ምቹ ሁኔታ አለ፡፡ በመሆኑም፤ የአፍሪካ ቀንድ ሐገራት ውስጣዊ የፖለቲካ ሁኔታ ከአካባቢያዊ ትስስሩ ጋር ቀጥተኛ ግንኙነት ይኖረዋል፡፡
ሦስተኛው፤ የአፍሪካ ቀንድ የራሳቸውን ፍላጎት ለማሳካት የሚንቀሳቀሱ፤ ከቀንዱም ሆነ ከአፍሪካ ውጪ የሚመጡ ተዋናዮች እጃቸውን በቀላሉ ለማስገባት ቀዳዳ ማግኘት የሚችሉበት አካባቢ ነው፡፡ የአፍሪካ ቀንድ በመልካም አስተዳደር ችግር የተጠቃ፤ አንዱ ሐገር የሌላውን ሐገር ሰላም ለማደፍረስ የመንቀሳቀስ ልምድ ያካበቱ መንግስታት የሚገኙበት አካባቢ ነው፡፡ የራሱ የአፍሪካ ቀንድ እጥረቶች እና የውጭ ኃይሎች ጣልቃገብነት ተባብረው፤ አካባቢውን የደህንነት ሥጋት ማይለየው ቀጣና አድርገውታል፡፡ በቀላሉ ተቀጣጣይ የሆኑ ነገሮች በሰፊው የሚታዩበት አካባቢ ነው፡፡
የአፍሪካ ቀንድ ሐገራት፤ ከዚህ የመርገም አዙሪት (vicious cycle) ወጥተው፤ በጸጋ አዙሪት (virtuous cycle) ለመሽከርከር ከፊታቸው የተጋረጡ እንቅፋቶችን ማስወገድ ይኖርባቸዋል፡፡ ትኩረታቸውን አሳታፊ መንግስት በመመስረት እና ክፍለ አህጉራዊ ገበያ በመፍጠር ቀጣናዊ የኢኮኖሚ ትስስር ለመገንባት ትኩረት ሰጥተው መሥራት ይኖርባቸዋል፡፡ ቀድሞ ለመጣ ገዢ ፍላጎታቸውን በችርቻሮ ለመሸጥ የሚጣጣሩ ሳይሆን፤ እንደ አፍሪካ ቀንድ አንድ አካል አድርጎ የሚያሰልፍ የጋራ ፍላጎትን መሠረት በማድረግ ከውጪው ዓለም ጋር ለመደራደር የሚያስችል ቁመና መገንባት ይኖርባቸዋል፡፡
ይህ ሥራ የሚያግባባ ስርዓት መፍጠር ተስኖት ለቆየው፤ እንዲሁም የመነጣጠል እና የመዘነጣጠል መጥፎ የታሪክ ጓዝ ተሸክሞ እዚህ ለደረሰው የአፍሪካ ቀንድ፤ ከባድ ፈተና መሆኑ አይቀርም፡፡ ሌላው ቀርቶ የአካባቢው ሐገራት ተመሳሳይ ወይም የጋራ የሆነ የቅኝ ግዛት ታሪክ እንኳን የላቸውም፡፡ አንዱ በጣሊያን፣ አንዱ በፈረንሳይ፣ አንዱ በእንግሊዝ የቅኝ አገዛዝ ስርዓት ውስጥ የቆዩ ሐገራት የሚገኝበት አካባቢ ነው፡፡ ከአፍሪካ ቀንድ ሐገራት ውስትጥ ሦስቱ (ሱዳን፣ ደቡብ ሱዳን እና ሶማሊያ) ዘመናትን ተሻግሮ ዛሬም መፍትሔ ሊገኝለት ያልቻለ ከባድ የእርስ በእርስ ጦርነት አዙሪት ውስጥ ተዘፍቀው የሚገኙ ናቸው፡፡ አንድ አቅጣጫ የሌለው የተበታተነ ጎዳና ይዘው የሚጓዙ ሐገራት ያሉበት የአፍሪካ ቀንድ አካባቢ፤ የራስን ዕድል በራስ የመወሰን መብት ተግባራዊ የተደረገበት ብቸኛው (ኤርትራ እና ደቡብ ሱዳን) የአፍሪካ ክፍል ነው፡፡ በተመድ ወይም በአፍሪካ ህብረት ሥር የሚንቀሳቀስ ከፍተኛ ቁጥር ያለው የሰላም አስከባሪ (በኃይል አስጠባቂ) ኃይል የተሰማራበት የዓለም ክፍል ነው፡፡ እንዲሁም ከፍተኛ ቁጥር ያለው ስደተኛ ከሚያመርቱ (ደግሞም ከሚያስጠልሉ) ጥቂት የዓለማችን ክፍሎች የሚመደብ አካባቢ ነው፡፡
ታዲያ የአፍሪካ ቀንድ አካባቢ ካስማ እና ማዕከል ሆና የምትታየው ኢትዮጵያ ናት፡፡ ኢትዮጵያ በቅኝ ያልተገዛች፣ ለረጅም ዘመናት የዘለቀ ኤምፓየር አጽንታ ዘመናትን የተሻገረች፤ የበርካታ ብሔር፣ ብሔረሰብ እና ህዝብ ሐገር በመሆኗ፤ ለብሔር – ብሔረሰቦችዋ ዕውቅና የሰጠ ፌደራላዊ ስርዓት የተከለች ሐገር ናት፡፡ አሁን የጸናው ስርዓት ይዟት የሚቆመው፤ የሚታየው ኢኮኖሚያዊ ዕድገት እና የሐብት ክፍፍሉ የወጣት ልጆችዋን ፍላጎት የሚያረካ ሆኖ መዝለቅ እስከቻለ ድረስ ነው፡፡
በምሥራቅ በኩል የምትገኘው ሶማሊያ ነች፡፡ ሶማሊያ፤ ከቅኝ ግዛት ነጻ ከወጣች በኋላ ‹‹የታላቋ ሶማሊያ›› መፈክርን ይዛ ለመንቀሳቀስ የሞከረች ብቸኛ የአፍሪካ ሐገር ናት፡፡ በእርስ በእርስ ግጭት የተጎዳች፤ በጦርነት የተቀዳደደ ልብሷን መልሶ ለመስፋት ጥረት የሚያደርግ አዲስ መንግስት የማቋቋሙ ሥራ የያዘች ሐገር ነች፡፡ የሶማሊያ ጉዳይ የጎረቤቶችዋ እና የዓለም አቀፉ ህብረተሰብ ፈተና ሆኖ ከሁሉም ፊት ቆሟል፡፡
በእያንዳንዱ የአፍሪካ ቀንድ ሐገራት ዘላቂ መሠረት ያለው እና ብሔራዊ መግባባትን የፈጠረ መንግስታዊ ስርዓት ማቆም እስካልተቻሉ ድረስ፤ በውስጣዊ ግጭት ውስጥ መዘፈቃቸው እና ውሎ ሳያድር ከጎረቤት ሐገራት ጋር ግጭትን የሚጋብዝ ነገር መፈጠሩ አይቀርም፡፡ የአፍሪካ ቀንድ የቅርብ ጊዜ ታሪክ የሚያሳየን ይህን ነው፡፡
ባለፉት አርባ ዓመታት በአፍሪካ ቀንድ ውስጥ ጎልተው የታዩ አምስት የሚሆኑ ጦርነቶች ነበሩ፡፡ እነዚህ በየሐገራቱ የታዩ ጦርነቶች የጎረቤት ሐገራትን የጎተቱ ነበሩ፡፡ በአፍሪካ ቀንድ የሚገኝ አንድ ሐገር የራሱን ውስጣዊ ጉዳይ ማስተካከል ሲሳነው፤ ወዲያው የአካባቢውን ሐገራት ሰማይ የሚያደፈርስ ጥይት ይሆናል፡፡ ከአምስቱ ጦርነቶች አንደኛው የኢትዮ-ሶማሊያ ጦርነት ነበር፡፡ ይህ ጦርነት የየመንግስታቱን ሐብት በማውደም በመጨረሻ ወደውቀት እንዲያመሩ ያደረጋቸው ነበር፡፡ ሶማሊያ ለሁለት አሥርት ዓመታት የዘለቀ የእርስ በእርስ ጦርነት ውስጥ በመዘፈቅ የተበታተነች ሐገር ለመሆን በቅታለች፡፡ አልሸባብን ለመሰለ አሸባሪ ኃይል መፈልፈያ ምቹ ማህጸን ለመሆን ትችላች፡፡ ይህም የጎረቤት ሐገራትን አሳሳቢ ሁኔታ ውስጥ አስገብቷቸው፤ በአፍሪካ ህብረት ስም በሶማሊያ ጉዳይ እንዲገቡ አስገድዷቸዋል፡፡
ሱዳን ከራሷ ጋር ጦርነት ውስጥ ነች -ኮርዶፋን እና ዳርፉር፡፡ ኢትዮጵያ እና ኤርትራ ደም አፋሳሽ ጦርነት ካደረጉ በኋላ ‹‹ሰላም ወይ ጦርነት›› ለማለት በሚቸግር ሁኔታ ውስጥ እንደሆኑ 19 ዓመታትን ገፍተዋል፡፡ ደቡብ ሱዳን የነጻነት አዋጇን ባወጀች ማግስት ዘግናኝ የእርስ በእርስ ጦርነት ውስጥ ገብታለች፡፡ ዜጎችዋን ለአስከፊ እልቂት እና ለከፋ ሰብአዊ ቀውስ የዳረገ፤ አሳሳቢነቱ እየጨመረ የመጣ ግጭት የምታስተናግድ ሐገር ሆናለች፡፡ እንዲህ ዓይነት በቀላሉ ተሰባሪ የሆነ ውስጣዊ እና አካባቢያዊ አንድነት ያለውን የአፍሪካ ቀንድን ከቀውስ የማውጣት ተግባርን ቀዳሚ ግብ ሆኖ እየሰራች የምትገኘ የኢትዮጵያ ናት፡፡
የራሷን ሰላም ከጎረቤቶችዋ መለየት እንደማይቻል በውል የተገነዘበችው ኢትዮጵያ፤ ስምንት ሐገሮች አባል በሆኑበት ኢጋድ የተሰኘ ክፍለ አህጉራዊ ድርጅት አማከይነት፤ ክፍለ አህጉሩ ቀውስ ውስጥ እንዳይገባ ለማድረግ እየሰራች ትገኛለች፡፡ አካባቢውን የማረጋጋት ሚና እየተጫወተች የቆየችው ኢትዮጵያ ከራሷ ግዛት አልፎ ለጎረቤቶቹ ሰላም ዋስትና መሆን የቻለ የመከላከያ ሠራዊት ያላት ናት፡፡ የተለያዩ የሶማሊያ ጎሳዎችን ለማስማማት በኢጋድ በኩል ጥረት ስታደርግና የአሸባሪ ኃይሎችን ትንኮሳ ለመቋቋም ስትሞክር የቆየችው ኢትዮጵያ፤ በመጨረሻ በአሸባሪ ቡድን ጅሃድ ሲታወጅባት ሠራዊቷን ወደ ሶማሊያ በማስገባት አደጋውን ለመቀልበስ ሰርታለች፡፡
ክፍለ አህጉሩን ለማመስ ከሚሰራው የኤርትራ መንግስት ስተቀር፤ የኢጋድ ሐገራት በጋራ በመንቀሳቀስ ለመስራት ጥረት ሲያደርጉ ቆይተዋል፡፡ ሆኖም አሁን የኢጋድ ሐገራት ሲንቀሳቀሱ የቆዩበት አውድ ምልኩን እየቀየረ ይታያል፡፡ የመካከለኛው ምስራቅ ግጭት ወደ ሰሜን አፍሪካ ተሻግሮ የስደተኞችን ቁጥር አበራክቶታል፡፡ የአሸባሪ ቡድኖች እንቅስቃሴም ከሳህል አካባቢ ወደ ሶማሊያ የተዘረጋበት ሁኔታ ተፈጥሯል፡፡ አሁን ደግሞ የባህረ ሰላጤው ሐገራት ከአፍሪካ ቀንድ ጋር የተጠናከረ ትስስር ለመፍጠር ሲንቀሳቀሱ ይታያል፡፡
በአጠቃላይ በአፍሪካ ቀንድ ጉዳይ እየተሳቡ የሚመጡት የተለያዩ ወገኖች እንቅስቃሴ፤ ወትሮም እንደ እንቁላል በቀላሉ ተሰባሪ የሆነ ጂኦፖለቲካዊ ባህርይ ባለው በዚህ የአህጉሪቱ ክፍል ሊያሳድሩ የሚችሉት ተጽዕኖ አሳሳቢ ሆኖ ይታያል፡፡ ለምሣሌ የአውሮፓ ህብረት ደቡባዊ ጎረቤቱን (የአፍሪካ ቀንድን) ጉዳይ ቸል ለማለት አይፈልግም፡፡ ኢስላማዊው ዓለምም በስተጓሮ የሚገኝ አጎራባቹ (የአፍሪካ ቀንድን) ጉዳይ ሁሌም ይስበዋል፡፡
ታዲያ በመካከላቸው በተፈጠረ ቁርሾ እየታመሱ እና ግጭት ውስጥ እየገቡ ያሉት የኢስላማዊ ዓለም ሐገራት፤ አሁን ፊና ለይተው በአፍሪካ ቀንድ የየራሳቸውን ጥቅም ለማስከበር መራኮት ጀምረዋል፡፡ በክፍለ አህጉሩ የተጽዕኖ ቀጣና ለመፍጠር መሻኮት ይዘዋል፡፡ ‹‹በክፍለ አህጉሩ የሚታየው አሸባሪነት፣ የመልካም አስተዳደር ሁኔታ እና የኢኮኖሚ ዕድገት ጉዳዮች ያሳስቡኛል›› የሚለው የምዕራቡ ዓለም የራሱን አጀንዳዎች ይዞ ጥቅሙን ለማስከበር መንቀሳቀስ ይዟል፡፡ ታዲያ የምዕራቡ ዓለም፣ የባህረ ሰላጤው ሐገራት እንዲሁም የሌሎች ሐገራት የድህንነት ፍላጎቶች በአንድ ለማደር የሚያስችል ተስማሚ ባህርይ የመያዛቸው ጉዳይ አሳሳቢ ይሆናል፡፡ ይህ አሳሳቢ ጉዳይ የአፍሪካ ቀንድ ጨርሶ ሳይናጋ አንጻራዊ መረጋጋት ይዞ እንዲዘልቅ ለማድረግ ስትሞክር በቆየችው ሐገራችን እና በአፍሪካ ቀንድ አካባቢ ጥቅም አለን በሚሉ የተለያዩ ወገኖች ሁሉ ፊት የቆመ ከባድ ፈተና ሆኖ ይታያል፡፡